Tik bozuklukları iyi seyirli, dönem dönem artıp azalabilen, çoğunlukla çocuklukta görülen nörogelişimsel bozukluklardır. Yaygınlığı ve özellikle sosyal yaşamda ya da okul ortamında sorunlar oluşmasına ve işlevsellik kaybına neden olduğundan yalnızca çocuk psikiyatrisi hekimlerince değil çocuklarla çalışan diğer alanlar tarafından da tanınması gerekir. Özellikle çocuklar tikler yüzünden akran zorbalığına maruz kalabilmekte ve bu mevcut durumu daha da kötüleştirmektedir. Tik bozukluklarına gerek ortak etiyolojiyi köken alan gerek ikincil gelişen eş tanılar oldukça sık olduğundan bunların tedavisi de tik bozukluklarının etkili tedavisi için gerekli ve önemlidir. Psikoeğitim ilk basamak olup, sonrasında hastalığa ve şiddetine göre davranışçı yöntemler ya da ilaç tedavileri uygulamada yerini almalıdır
Tikler birtakım özelliklerine göre sınıflandırılabilirler. Bunlar:
- Tiklerin Şekli: Tikler motor ve vokal tikler olmak üzere ikiye ayrılır. Motor tikler sıklıkla yüzde ve boyunda görülür. En sık görülme şekilleri göz kırpma, boyun sıkma, baş sallama ya da ağız hareketleri şeklindedir. Vokal tiklerse daha çok boğaz temizleme, öksürme, homurdanma, burun çekme ya da burundan nefes verme şeklinde görülmektedir. Tiklerin özel bir formu olan bilişsel tikler ise anksiyete odaklı olmayan içsel uyaranlara karşı koyamama şeklinde görülen tekrarlayıcı (amaçsız oyun, zihinsel sayı sayma, cinsel/saldırgan ancak anksiyete bağımsız) düşünceler şeklinde olabilir.
- Tiklerin yeri: Tikler tekil ya da çoğul şekilde ayrılabilir. Bu ayrım anatomik bölgeye göre yapılmaktadır. Hem parmak şıklatma hem baş sallama tikleri olan bir hasta çoklu (multiple) olarak değerlendirilir.
- Tiklerin süresi: Tikler tipik olarak kısa sürer. Ortalama 0,5-1 saniye arasında tik süresi ve yine benzer aralıkta ataklar sırasında ortaya çıkan bir tik intervali (ardışık iki tik arasındaki süre) mevcuttur. Bir saniyeden uzun süren tikler tonik olarak isimlendirilebilir ve myotoniyle giden hastalıklar ile ayırıcı tanıya girer.
- Tiklerin Karmaşıklığı: Tikler basit ve karmaşık olmak üzere ikiye ayrılır. Basit tikler çoğunlukla 1 saniyeden kısa süren amaçsız ve genelde tek bir kas grubunun kullanıldığı hareketler ya da boğaz temizleme gibi anlamsız seslerken kompleks tikler uzun sürebilen, cümle şeklinde de olabilen vokal tiklerin de görülebildiği, bir çok kas grubunun bir arada yer alabildiği ve anlamı olabilen (karşısında dans edilen birinin istemsizce dans etmeye başlaması, küfür etme (koprolali), karşıdakinin kelimelerini veya cümlelerini tekrar etme (ekolali) vb.) karmaşık tekrarlayıcı hareketler ve seslerdir.
- Premonitory urges (Sensorimotor fenomen): Tikler başlamadan ve tik hareketi olmadan önce tiklerin geldiğini haber verici duysal birtakım hisler olabilir. Bunlara “sensorimotor fenomen”
(premonitory urges) denmektedir. Bu his kaşınma, yanma, batma gibi olabileceği gibi “huzursuzluk” şeklinde de kendini gösterebilir. Tikler “bastırılabilme” özelliği taşıdıklarından dolayı bu
sensorimotor fenomen sayesinde önceden algılanabilir ve ileride anlatılacak olan davranış değiştirme (habit reversal) kullanılarak bastırılabilir. Sensorimotor fenomenin varlığı ve tiklerin bastırılabilir olması özellikle pek çok diğer hareket bozukluğuyla ayırıcı tanısında önemlidir.
Jabukovski ve ark. (2018) yaptığı bir çalışmada, Tourette sendromunda (TS) sensorimotor fenomenin görülme sıklığını %73 olarak belirlemişken, kompleks tiklerde bu oran %78,6, basit tiklerde ise %68,9 bulunmuştur. Yine son dönemde yapılan bir çalışmada, özellikle 12 yaşın üzerinde sensorimotor fenomen görülen tik bozukluğu olan çocukların tiklerinin şiddeti, sensorimotor fenomen olmayanlara göre anlamlı şekilde yüksek bulunmuştur.
Tanı Kriterleri
Tourette Bozukluğu
- Eşzamanlı olmaları gerekmese de, hastalığın gidişi sırasında bir zaman, hem çoğul devinsel, hem de bir ya da daha çok sesle ilgili istençdışı devinim (tik) olmuştur.
- İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
- On sekiz yaşından önce başlamıştır.
- Bu bozukluk bir maddenin (örn. Kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral enefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
Geçici İstençdışı Devinim Bozukluğu
- Tekil ya da çoğul devinsel ve/ya da sesle ilgili istençdışı devinimler.
- İstençdışı devinimler, ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmemiştir.
- On sekiz yaşından önce başlamıştır.
- Bu bozukluk bir maddenin (örn. Kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral enefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
- Tourette bozukluğu ya da süregiden (süreğen) devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devinim bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
Süregiden (Süreğen) ya da Sesle ilgili İstençdışı Devinim Bozukluğu
- Hastalık sırasında tekil ya da çoğul istençdışı devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devinimler olmuştur, ancak bunlar hem devinsel, hem de sesle ilgili olmamıştır.
- İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
- On sekiz yaşından önce başlamıştır.
- Bu bozukluk bir maddenin (örn. Kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral enefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
- Tourette bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
